Gelir Vergisi Kanunu’na göre bazı kazançlar arızi olarak kabul edilirken, bazıları bu kapsam dışında tutulur. Özellikle süreklilik, organizasyon ve niyet unsurları kazancın arızi olup olmadığını belirlemede önem taşır. Bu yazımızda hangi kazançların arızi kazanç kapsamında yer almadığını, hangi durumlarda arızi sayılmayacağını ve konuyla ilgili dikkat edilmesi gereken noktaları ele alıyoruz.
Arızi Kazanç Nedir?
Arızi kazanç, süreklilik göstermeyen, tek seferlik veya rastlantısal şekilde elde edilen gelirlerdir. Gelir Vergisi Kanunu’nun 82. maddesinde tanımlanan bu kazançlar arasında gayrimenkul satışları, serbest meslek faaliyetleri ve değer artış kazançları gibi gelirler yer alabilir. Ancak bu kazançların arızi sayılması belirli şartlara bağlıdır ve bazı durumlarda bu statü geçerli olmaz.
Hangi Kazançlar Arızi Kazanç Olarak Değerlendirilmez?
Kanunen belirli kriterlere göre arızi kazanç kapsamına alınmayan gelir türleri bulunmaktadır. Bunlar çoğunlukla ticari faaliyet unsurları taşıyan veya süreklilik arz eden kazançlardır.
Süreklilik Gösteren Ticari Faaliyetler
Ticaret amacıyla yapılan ve tekrar eden işlemler arızi kazanç olarak değerlendirilmez. Örneğin, yılda birkaç kez ev ya da araç alıp satmak bu kapsamda ticari faaliyet sayılır ve elde edilen gelir ticari kazanç olarak vergilendirilir.
Serbest Meslek Faaliyetleri
Bir uzmanın bilgi, yetenek ve tecrübesine dayalı olarak yaptığı işler, eğer süreklilik arz ediyorsa arızi değil, serbest meslek kazancı olarak değerlendirilir. Örnek olarak bir avukatın zaman zaman dava alması değil, bu işi düzenli yapması önemlidir.
Gayrimenkul Alım Satımındaki Niyet Unsuru
Birden fazla gayrimenkul alım satımı yapılması ve bu işlemlerde kazanç elde edilmesi durumunda, bu faaliyet arızi olmaktan çıkar. Kişinin bu işi kar elde etmek amacıyla yapması durumunda kazanç ticari sayılır.
Değer Artış Kazançları
Gayrimenkul ya da menkul kıymet gibi varlıkların alım-satımında elde edilen değer artışı, belirli süre sınırlarının aşılması durumunda arızi kazanç kabul edilmez. Örneğin, taşınmazın 5 yıl dolmadan satılması halinde oluşan kazanç vergilendirilirken süre aşılmışsa vergiden istisna olabilir.
Kurumsal ve Organize Faaliyetler
Kişisel değil kurumsal ve planlı şekilde yapılan faaliyetlerde elde edilen kazançlar arızi değildir. Örneğin, bir şirketin kendi mülkiyetinde olan taşınmazları satması durumunda bu kazançlar arızi sayılmaz çünkü faaliyet ticari kapsam taşır.
Arızi Kazanç Sayılmayan Diğer Gelir Türleri
Arızi kazanç olarak değerlendirilmesi mümkün olmayan ve doğrudan farklı gelir türlerine giren bazı kazançlar da vardır.
Ücret Gelirleri
Çalışan kişilere düzenli olarak ödenen maaş, prim ve benzeri ödemeler süreklilik arz ettiği için arızi kazanç değildir. Bu gelirler doğrudan ücret olarak vergilendirilir.
Kira Gelirleri
Taşınmazların kiraya verilmesiyle elde edilen gelir süreklilik içerdiği için arızi sayılmaz. Bu tür kazançlar gayrimenkul sermaye iradı olarak değerlendirilir.
Menkul Sermaye İratları
Faiz, temettü ve benzeri gelirler yatırım yoluyla elde edildiği ve süreklilik taşıdığı için arızi değildir. Bunlar Gelir Vergisi kapsamında menkul sermaye iradı olarak tanımlanır.
Miras ve Bağışlar
Miras yoluyla veya bağış şeklinde elde edilen kazançlar da arızi kazanç kapsamına girmez. Bu tür gelirler ayrı vergisel düzenlemelere tabidir.
Arızi Kazançta Vergilendirme Kapsamı
Arızi kazançların vergilendirilmesi bazı durumlarda istisna hükümlerine tabi olabilir. Ancak bu istisnalar yalnızca belirli limitler dahilinde geçerlidir ve kazancın niteliğine göre farklılık gösterebilir.
İstisna Tutarları ve Beyan Sınırları
Her yıl güncellenen istisna tutarları, arızi kazançların vergilendirme sürecinde dikkate alınır. Bu sınırın üzerindeki kazançlar beyan edilmek zorundadır. Sınır altındaki kazançlar için vergi yükümlülüğü doğmaz.
Beyanname Verilmesi Gereken Durumlar
Arızi kazanç elde eden kişiler, istisna tutarını aşıyorsa gelir vergisi beyannamesi vermekle yükümlüdür. Bu beyan genellikle mart ayında yapılır ve elde edilen gelir beyanname ile bildirilir.
Arızi Kazanç Olmayan Kazançlar Nasıl Tespit Edilir?
Kazancın niteliğinin belirlenmesinde bazı kriterler göz önünde bulundurulur. Bu kriterler hem vergi idaresi hem de mükellef açısından önemlidir.
Faaliyetin Sürekliliği
Elde edilen gelirlerin belirli bir düzen içerisinde, tekrar eden şekilde kazanılıp kazanılmadığı kontrol edilir. Süreklilik varsa kazanç arızi sayılmaz.
Ticari Organizasyonun Varlığı
Elde edilen kazancın bir organizasyon dahilinde gerçekleşip gerçekleşmediği analiz edilir. Ticari organizasyon unsuru taşıyan faaliyetler doğrudan ticari kazanç olarak değerlendirilir.
Niyet ve Amaç
Kazanç sağlama amacıyla yapılan işlemler, kişi tarafından ne şekilde planlandığı ve sunulduğu dikkate alınarak değerlendirilir. Kar amacı güden işlemler arızi kabul edilmez.
Sıkça Sorulan Sorular
Aşağıda “Hangi Kazançlar Arızi Kazanç Değildir?” ile ilgili sıkça sorulan sorular ve yanıtları yer almaktadır:
Birden Fazla Araç Satışı Yapan Kişiler Arızi Kazanç Elde Etmiş Olur mu?
Eğer araç satışı birden fazla kez ve kısa aralıklarla yapılıyorsa, bu durum ticari faaliyet olarak kabul edilir ve kazanç arızi değil ticari kazanç olarak değerlendirilir.
Serbest Meslek Faaliyetinden Elde Edilen Gelir Arızi Sayılır mı?
Serbest meslek faaliyetleri süreklilik gösterdiğinde arızi sayılmaz. Tek seferlik ve rastlantısal olarak yapılan işler arızi kabul edilebilir ancak bu durum istisnadır.
Gayrimenkul Satışında Neye Göre Arızi Olup Olmadığı Belirlenir?
Satışın sürekliliği, kişinin bu işi kar amacıyla yapıp yapmadığı ve satışların hangi aralıklarla gerçekleştiği dikkate alınarak arızi olup olmadığına karar verilir.
Faiz Geliri Arızi Kazanç Kapsamına Girer mi?
Hayır, faiz gelirleri süreklilik arz eder ve menkul sermaye iradı olarak değerlendirilir. Bu nedenle arızi kazanç sayılmaz.
Kiraya Verilen Evden Elde Edilen Gelir Arızi midir?
Kiraya verilen evden elde edilen gelir, süreklilik taşıdığı için arızi değil gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul edilir ve buna göre vergilendirilir.
Tek Seferlik Web Tasarımı Yapan Bir Kişinin Geliri Arızi midir?
Eğer bu faaliyet tek seferlik ve belirli bir anlaşma sonucu yapıldıysa arızi kazanç olabilir. Ancak düzenli hale gelirse serbest meslek kazancı olarak değerlendirilir.
Miras Yoluyla Elde Edilen Kazanç Arızi midir?
Miras yoluyla elde edilen kazanç arızi değildir. Bu tür kazançlar veraset ve intikal vergisi kapsamında değerlendirilir ve farklı bir vergisel işlem gerektirir.
Hediye Olarak Alınan Para Arızi Kazanç Sayılır mı?
Hediye ya da bağış şeklinde alınan para arızi kazanç olarak kabul edilmez. Bu tür gelirler için bağışın niteliğine göre farklı yasal düzenlemeler geçerlidir.
Kaynak: https://www.sanayihaberi.com/
